آیه 55 سوره یونس

أَلا إِنَّ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ (55)

بعد از آن تنبيه غافلين و ايقاظ نائمين فرمايد:

أَلا إِنَّ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌: آگاه شويد و بدانيد بتحقيق خاصه ملك حقيقى ذات احديت الهى است، آنچه در آسمانها و زمينها است، از ملك و فلك و نور و ظلمت و جماد و نبات و حيوان و غيره از جميع موجودات. و بنابراين خداى متعال، قادر است بر تمام ممكنات، عالم به كل معلومات، غنى از جميع مخلوقات، منزه از كليه آفات؛ پس البته قدرت دارد بر تأييد پيغمبر خود در اظهار دين او به دلائل قاطعه و معجزات باهره و اعلاء شأن او و تقويت شرع او.

و ايضا قادر باشد بر ايصال رحمت به اولياى خود در دنيا و آخرت و انزال عذاب بر دشمنان خود در دنيا و آخرت.

أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌ‌: آگاه شويد و بدانيد بتحقيق وعده‌هاى الهى از نزول عذاب بر كفار و حشر و نشر و عقاب معاندين و منكرين، حق و راست و درست و ثابت و واقع باشد و به هيچ وجه تخلف و كذب در آن نخواهد بود. وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ‌: و لكن بيشتر كافران نمى‌دانند، يعنى غافلند از دلايل واضحه آيات هاديه، و فريفته شدند به ظواهر امور دنيويه، و فكر را مقصور در

ج5، ص 339

ماديات و اشياء محسوسه، لا جرم محروم ماندند از معارف الهيه و حقايق علميه.

وجه تنظيم- فخر رازى‌ «1» در تنظيم آيه شريفه بيانى نموده كه مردم، طبقات مختلفه هستند: يك دسته كسانيند كه انتفاعشان به اقناعيات اكثر باشد از برهانيات، و لذا در آيه سابقه اكتفا فرمود براى اثبات حقانيت به ذكر قسم نسبت به اين جماعت. فرقه ديگر نظرشان منحصر در برهانيات است، و اين آيه شريفه بر ايشان حجت باشد، زيرا صحت نبوت و معاد متفرعند بر اثبات خداى قادر حكيم كه تمامى ممكنات ملك و ملك ذات احديت سبحانى باشند، و چون براهين آن را در آيات سابقه اين سوره بيان فرمود، لذا در اينجا به ذكر نتيجه اكتفا نمود با تأكيد به بيان برهان ديگر.

وَ يَسْتَنْبِئُونَكَ أَ حَقٌّ هُوَ قُلْ إِي وَ رَبِّي إِنَّهُ لَحَقٌّ وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ (53) وَ لَوْ أَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ ما فِي الْأَرْضِ لافْتَدَتْ بِهِ وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ (54) أَلا إِنَّ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ (55) هُوَ يُحيِي وَ يُمِيتُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ (56)

ترجمه‌

و استخبار ميكنند از تو كه آيا حقّ است آن بگو ارى قسم به پروردگارم كه آن هر آينه حقّ است و نيستيد شما عاجز كنندگان‌

و اگر آنكه ميبود از براى هر نفسى كه ستم كرده آنچه در زمين است هر آينه فدا دادى بآن و پنهان دارند پشيمانى را چون ديدند عذاب را و حكم كرده شود ميانشان بعدل و آنها ستم كرده نميشوند

آگاه باشيد بدرستيكه مر خدا را است آنچه در آسمانها و زمين است آگاه باشيد همانا وعده خدا حقّ است ولى بيشتر آنها نميدانند

او زنده ميكند و ميميراند و بسوى او بازگشت مينمائيد.

تفسير

كفّار بر سبيل استهزاء يا استفهام حقيقى سؤال مينمودند از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه آيا وعده عذاب و دعاوى تو از قبيل نبوّت خود و امامت على عليه السّلام و غيره حقّ است يا باطل لذا آنحضرت مأمور شد قسم ياد كند بذات احديّت كه حق است و ضمنا اشاره فرمايد كه تدبير شما در برابر تقدير الهى تأثير ندارد و نميتوانيد جلوگيرى از اراده حق و وقوع مراد او نمائيد چون عجز در ساحت ربوبى راه ندارد هر وقت بخواهد عذاب را بر شما نازل و حق را بمن له الحقّ و اصل خواهد فرمود چنانچه در كافى از امام صادق عليه السّلام و در مجالس و عياشى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه سؤال از امامت على عليه السّلام شده بود كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم قسم به حق بودن آن ياد فرمود و اگر از براى هر كس كه ظلم نموده در باره خود بشرك و كفر يا در باره آل محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به انكار حقّ ايشان تمام خزائن و اموال و زخارف دنيا باشد فديه خواهد داد براى دفع عذاب از هول و وحشت آن و قبول نخواهد شد در قيامت يا در وقت رجعت چنانچه قمّى ره فرموده در تفسير ظلمت يعنى آل محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و در تفسير لافتدت يعنى در رحمت و در آنوقت از شدّت خوف و هراس بطورى مبهوت و متحيّر ميشوند كه قادر بر اظهار ندامت و پشيمانى هم نيستند و در مجمع و قمّى و عياشى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه جهت اخفاء آنها ندامت‌

جلد 3 صفحه 27

خودشان را كراهت از شماتت دشمنان است و در آنروز بين ظالمان و مظلومان بعدالت حكم شود و حاكم خداوند است كه بكسى ظلم نميكند خواه ظالم باشد خواه مظلوم چون هر چه در آسمانها و زمين است مملوك او است پس احتياج ندارد كه ظلم كند و خلف وعده فرمايد ولى بيشتر مردم بمعارف حقّه جاهل و از براهين عقليّه غافلند و نميدانند كه فعل قبيح از مصدر حسن و خير صادر نميشود و اختيار احياء و اماته با او است كسى نميتواند از مملكت او خارج و از تحت قدرت او بيرون رود و همه بايد در يكروز به اصل خود و حكم او و حساب و ثواب و عقابش رجوع نمايند.

أَلا إِن‌َّ لِلّه‌ِ ما فِي‌ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ أَلا إِن‌َّ وَعدَ اللّه‌ِ حَق‌ٌّ وَ لكِن‌َّ أَكثَرَهُم‌ لا يَعلَمُون‌َ (55)

آگاه‌ باشيد محققا مختص‌ بخدا ‌است‌ آنچه‌ ‌در‌ آسمانها و زمين‌ ‌است‌ ‌که‌ مالك‌ جميع‌ ‌آنها‌ ‌است‌ آگاه‌ باشيد محققا وعده‌ ‌خدا‌ ثابت‌ و محقق‌ ‌است‌ تخلف‌پذير نيست‌ و لكن‌ اكثر ناس‌ نميدانند.

مسئلة‌-‌ ملكيت‌ ذاتي‌ حقيقي‌ نسبت‌ بجميع‌ موجودات‌ امكاني‌ اختصاص‌ بذات‌ اقدس‌ ‌او‌ ‌است‌ چون‌ موجد و خالق‌ ‌آنها‌ ‌است‌، و ملكيت‌ بعض‌ نسبت‌ ببعض‌ ملكيت‌ جعلي‌ و اعتباري‌ و عرضي‌ ‌است‌ و تابع‌ جعل‌ جاعل‌ و اعتبار معتبر ‌است‌ ‌حتي‌ ملكيت‌ ولايتي‌ خاندان‌ عصمت‌ و طهارت‌ نسبت‌ ‌بما‌ سوي‌ اللّه‌ مجعول‌ بجعل‌ الهي‌ ‌است‌ و ملكيت‌ اشخاص‌ نسبت‌ باموالي‌ ‌که‌ دريد ‌آنها‌ ‌است‌ مجرد اعتبار ‌است‌ قائم‌ بيد معتبر ‌است‌ و ‌اينکه‌ اعتبار ‌هم‌ ‌ما دام‌ الحيوة ‌است‌ بمجرد موت‌ زائل‌ ميشود ‌پس‌ ‌اينکه‌ ظالمين‌ ‌در‌ قيامت‌ مالك‌ ‌خود‌ نيستند چه‌ رسد بفلسي‌ ‌که‌ بخواهند فداء دهند.

أَلا إِن‌َّ لِلّه‌ِ لام‌ اختصاص‌ ‌است‌ ‌که‌ نفي‌ ملكيت‌ ‌غير‌ ‌او‌ ميكند ما فِي‌ السَّماوات‌ِ ‌از‌ كرات‌ علويه‌ و ملائكه‌ و آنچه‌ ‌در‌ آسمانها ‌است‌ و الارض‌ آنچه‌ ‌در‌ زمين‌ ‌است‌ ‌از‌ انس‌ و جن‌ و حيوان‌ و نبات‌ و جماد احدي‌ مالك‌ ‌خود‌ نيست‌ چه‌ رسد مالك‌ ديگري‌ أَلا إِن‌َّ وَعدَ اللّه‌ِ حَق‌ٌّ خلف‌ وعده‌ ‌ يا ‌ ‌از‌ جهت‌ عدم‌ قدرت‌ ‌بر‌ انجام‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ ‌از‌ جهت‌ احتياج‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ ‌از‌ جهت‌ نسيان‌ ‌است‌ و ‌در‌ خداوند ‌اينکه‌ جهات‌ راه‌ ندارد ‌ان‌ قلت‌‌-‌ خلف‌ وعيد ‌از‌ راه‌ تفضل‌ مانعي‌ ندارد بلكه‌ حسن‌ ‌است‌ قلت‌‌-‌ وعده‌هاي‌ الهي‌ ‌در‌ عذاب‌ ‌اگر‌ ‌از‌ باب‌ انشاء ‌باشد‌ خلفش‌ مانعي‌ ندارد و اما ‌اگر‌ ‌از‌ باب‌ اخبار ‌باشد‌ چون‌ كذب‌ لازم‌ ميآيد محال‌ ‌است‌.

وَ لكِن‌َّ أَكثَرَهُم‌ لا يَعلَمُون‌َ توهّم‌ ميكنند ‌که‌ مالك‌ بعض‌ اشياء هستند و ‌ يا ‌ اينكه‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ وعده‌ها خوفي‌ ندارند و معتقد نيستند ‌ يا ‌ اينكه‌ ميگويند باصطلاح‌

جلد 9 - صفحه 408

چوب‌ پشت‌ ‌در‌ ‌است‌ ‌براي‌ مترس‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ معتقد بمعاد نيستند.

]

(آیه 55)- سپس برای این که مردم این وعده‌ها و تهدیدهای الهی را به شوخی نگیرند و فکر نکنند خداوند از انجام اینها عاجز است، اضافه می‌کند: «آگاه باشید آنچه در آسمانها و زمین است از آن خداست» و مالکیت و حکومت او تمام جهان هستی را فرا گرفته و هیچ کس نمی‌تواند از کشور او بیرون رود (أَلا إِنَّ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).

ج2، ص298

و نیز «آگاه باشید وعده خداوند (در مورد مجازات مجرمان) حق است هر چند بسیاری از مردم (که ناآگاهی، سایه شوم بر روانشان افکنده) این حقیقت را نمی‌دانند» (أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لا یَعْلَمُونَ).